هشداری درباره پیامدهای خشکسالی در جامعه ایران

خشکسالی بار بیشتری را بر دوش زنان از نظر مسئولیت های مراقبت در منزل وارد می کند. علاوه بر این، مهاجرت مردان عمدتاً جوان، تعادل جنسیتی را در مراکز شهرها بر هم زده است. بر اساس برخی گزارش‌ها، افزایش ناامیدی تأثیر منفی بر ازدواج و تولد دارد.

کودکان به ویژه آسیب پذیر هستند و در معرض خطر بیشتری برای سلامتی خود هستند، از جمله بیماری های پوستی و چشمی، رشد شناختی و مشکلات تنفسی مرتبط با خشکسالی. در سال‌های اخیر، سه برابر خطر به خطر افتادن سلامت کودکان به طور مستقیم به گرد و غبار موجود در هوا و عدم وجود آن نسبت داده شده است.

بارزترین شاهد خشکسالی ویرانگر و طولانی مدت سی سال گذشته، از بین رفتن دریاچه ها و تالاب ها در بخش هایی از ایران است. بهره برداری بی رویه از منابع آبی در سراسر کشور به ویژه در مرزهای شرقی و غربی بارزتر شده است. تامین آب کافی و سالم برای آب آشامیدنی، مراقبت های بهداشتی، کشاورزی، دامپروری و برق به یک چالش روزانه تبدیل شده است.

یکی از پیامدهای مهم خشکسالی، ناامنی غذایی است که در صورت عدم توجه به فشار فزاینده بر معیشت خانوارها، انسجام اجتماعی را تضعیف می کند.

خشکسالی کنونی عمدتاً نتیجه فعالیت های انسانی و البته نشانه ای از تغییرات اقلیمی به دلیل مدیریت ناپایدار زمین و آب در داخل و اطراف کشورهای همسایه است.

مناطق وسیعی از ایران دچار خشکسالی شده است که شدت و شدت محلی آن متفاوت است. کاهش بارندگی طی 30 سال گذشته، پروژه های زیرساختی نامناسب و معضل اقتصادی-اجتماعی جامعه، همگی باعث کاهش تاب آوری در برابر اثرات افزایش تحریم ها در کشور شده است. ایران تقریباً به طور مداوم حدود 3.5 میلیون پناهنده را از مناطق جنگ زده همسایه پذیرفته است. نزدیک به پنج میلیون نفر – 70 درصد از جمعیت روستایی در استان های خشکسالی – در مناطق روستایی دور افتاده زندگی می کنند که بیشتر در معرض خطر هستند. ناشی از خشکسالی است. معیشت به شدت آسیب دیده است و برای انطباق با واقعیت جدید نیاز به بازسازی و پالایش دارد. بیشترین آسیب را زنان سرپرست خانواده و آنهایی که اعضای خانواده تحت تکفل دارند، متضرر می شوند.

پیامدها، خطرات متعدد و اثرات انسانی خشکسالی را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:

تأثیرات منفی بر دسترسی و کیفیت آب به دلیل کمبود آب آشامیدنی و آب سالم، مشکلات بهداشتی را به همراه دارد. کمبود آب در بخش کشاورزی و دامداری که تا حد زیادی مهمترین منبع امرار معاش است و بسیاری از مناطق مرزی تحت تأثیر قرار گرفته است.

مهاجرت به دلیل از دست دادن شغل نیز تأثیر مخربی بر محله ها دارد. با بدتر شدن خدمات اجتماعی، از دست دادن معیشت منظم، تاب آوری جامعه را کاهش می دهد.

بازارهای عرضه مواد غذایی و کالاهای اساسی از جمله دسترسی به کالاهای اساسی در همه استان ها فعال است، اما قدرت خرید به دلیل کمبود نیروی کار و بیکاری زیاد ضعیف شده است.

سکونتگاه های شهری تحقیرآمیز، به ویژه در حاشیه شهرهای بزرگ، جایی که مردم از روستاها مهاجرت می کنند.

میزان بالای اختلال در سلامت روان همراه با افزایش ناامیدی، افسردگی، اضطراب و خشم. آسیب های جسمی شامل بیماری های تنفسی، چشمی و پوستی، اسهال ناشی از آب آشامیدنی آلوده و شکایات معده است.

وخامت استانداردهای زندگی که به طور مستقیم بر سلامت مردم تأثیر می گذارد.

افزایش آسیب پذیری در برابر سایر خطرات مانند سیل و زلزله به دلیل کاهش رطوبت خاک. با پژمرده شدن خاک‌های سطحی و پوشش گیاهی از جمله جنگل‌ها و بیابان‌ها، باران‌های دریافتی باعث افزایش خسارات ناشی از سیل می‌شود.

ایران با تعدادی از چالش های زیست محیطی از جمله دمای بالا، آلودگی، سیل و دریاچه های ناپدید شده مواجه است. در آوریل 1400، اداره هواشناسی کشور درباره «خشکسالی بی سابقه» و بارندگی بسیار کمتر از میانگین بلندمدت هشدار داد. از سپتامبر 2016 تا ژوئیه 1400، بارندگی در اکثر نقاط حوضه اصلی رودخانه های ایران نسبت به دوره قبل به طور قابل توجهی کمتر بوده است. این کشور با خشکسالی های مکرر مواجه است و به دلیل تغییرات آب و هوایی شرایط سخت تری پیش بینی می شود.

نگرانی ویژه اثرات خشکسالی در شمال شرق ایران، در مرز با افغانستان است. جمعیت هلال احمر ایران اعلام کرده است که 29 استان از 31 استان به ویژه خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی از خشکسالی آسیب دیده اند. فقدان آب کافی و مطمئن برای تامین آب آشامیدنی، بهداشت، کشاورزی، دامپروری و تامین برق، علاوه بر تشویق فرآیندهای منفی اجتماعی، فشارهای مخرب و ناپایداری بر سلامت و افزایش درآمد خانوار وارد می‌کند.

* استاد مهندسی زلزله شناسی پژوهشکده بین المللی زلزله و عضو دانشیار فرهنگستان علوم