شاید مهمترین فاکتوری که میزان رشد یک درخت را تعیین می کند ظرفیت ژنتیکی آن و به تعبیر دقیق تر گونه و رقم درخت است. یک درخت ممکن است در ذات خود گیاهی کم رشد باشد، به طور مثال نهال هایی که روی پایه های کوتاه کننده پیوند می شوند ممکن است رشد محدودی داشته و خیلی مرتفع نشوند. بنابراین ژنتیک گیاه مهمترین امری است که میزان رشد یک گیاه را مشخص می نماید چنانچه گیاه در ذات خود گیاهی پر رشد باشد اما در شرایط خاص ما دچار توقف رشد شده است بایستی به آن رسیدگی کرد.
عمق خاک
یکی از عمده دلایل ای که باعث توقف رشد نهال ها و درختان می شود عمق کم خاک است .گیاهان وقتی رشد می کنند که ریشه آنها دارای حجم کافی و عمق مناسب در خاک باشند. چنانچه یک خاک کم عمق بوده و یا در اعماق خود دچار فشردگی و یا سخت شدگی باشد، ریشه نیز نمی تواند به لایه های جدید نفوذ کند و در نتیجه مانند گیاهی که در داخل یک گلدان بزرگ قرار داده شده است رشدش محدود می شود. توجه به نوع خاک برای احداث باغات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و یکی از این توجهات تهیه پروفیل خاک جهت بررسی عمق مفید خاک می باشد.
کمبود مواد غذایی
کمبود مواد غذایی در خاک می تواند یکی از دلایل توقف رشد گیاهان باشد. سه عنصر فسفر، نیتروژن و روی نقش بسیار اساسی در رشد رویشی گیاهان دارد. به طور مثال چنانچه زمین شما دچار کمبود فسفر باشد تولید ریشه های جدید در درخت دچار اشکال شده و در نتیجه رشد درخت متوقف می شود. نیتروژن عنصر اساسی در تولید شاخ و برگ است و کمبود آن علاوه بر ایجاد زردی بر روی برگ ها باعث عدم رشد اندام هوایی نیز می شود.
آفات و بیماری ها
آفات و بیماری هایی که به ریشه و آوند ها حمله می کنند، نقش بسیار مهمی در توقف رشد درختان میوه ایفا می کند. لاروهای چوبخوار و ریشه خوار و همچنین پژمردگی های آوندی و پوسیدگی های ریشه از جمله مهمترین مواردی هستند که رشد درختان میوه را محدود می کنند. این موارد در آلودگی های شدید ممکن است باعث خشک شدن کامل درختان نیز بشود. کرم سفید ریشه، پژمردگی های فوزاریومی، کرم های پوست خوار، کرم خراط، پوسیدگی آرمیلاریایی و پوسیدگی سفید ریشه از جمله مهمترین آفات و بیماری هایی هستند که می توانند باعث توقف رشد گیاهان شود.
آبیاری نامناسب
کمبود یا بیشبود آبیاری و یا عدم رعایت برنامه مناسب برای آبیاری باعث می شود که ریشه درختان دچار آسیب شده و در نتیجه رشد گیاه متوقف شود. کمبود آب باعث خشکی ریشه های معین و کاهش راندمان جذب ریشه گیاه می شود و درجه اندام‌های هوایی نمی توانند به صورت مستمر رشد کنند. بیش بود آبیاری نیز باعث می شود تا ضمن تنبل شدن ریشه ها و سطحی ماندن آنها احتمال پوسیدگی های ریشه نیز افزایش یابد چرا که در آبیاری های سنگین و بیش از حد به خصوص در خاک های رسی فضایی برای تنفس ریشه ها وجود نداشته و در ریشه ها دچار آسیب می شوند.
فاکتورها و عوامل بسیار گوناگونی در رشد بهینه درختان موثر است. توقف رشد ممکن است در هر مرحله‌ای از رشد گیاه اتفاق بیفتد و محدود به نهال گردو روند نیست بنابراین لازم است که باغ خود را به صورت دائمی رصد کرده و مشکلات آن را پیدا کنیم. توجه ویژه به عملیات باغداری شامل آبیاری مناسب استفاده از کودها و سموم شیمیایی و همچنین توجه به افزایش حاصلخیزی خاک از جمله مواردی هستند که باغداران بایستی مد نظر داشته باشند.
دلایل ژنتیکی:
یکی از دلایل توقف رشد درختان میوه می‌تواند به ژنتیک آنها برگردد به عنوان مثال بسیاری از باغداران عادت دارند درختان گردو را با جثه ای بزرگ ببینند اما ارقام تجاری و جدیدی که امروزه از گردو تولید می‌شوند دیگر مانند ارقام قدیمی گردو دارای جثه ای بزرگ نبوده و ارتفاع آنها در دوران بلوغ بسیار کمتر از ارقام قدیمی گردو است، بنابراین ممکن است درخت شما هیچ مشکلی نداشته باشد و تنها رسیدن به سن بلوغ و حداکثر ظرفیت رشد آن بوده که سبب توقف رشد درخت شده است و جای نگرانی نیست.
برای اینکه بدانید آیا این توقف رشد ژنتیکی است یا خیر می‌توانید به شناسنامه ی نهال خود مراجعه کنید، در شناسنامه و مشخصات رقم ذکر شده است که حداکثر رشد و ارتفاع درخت در دوران بلوغ چقدر خواهد بود و با داشتن آن اطلاعات اطمینان خاطر پیدا می‌کنید که درخت شما به حداکثر رشد ژنتیکی رسیده و یا درگیر مشکل دیگری شده است.
دلایل محیطی توقف رشد درختان میوه:
در بحث بررسی دلایل توقف رشد درختان میوه برخی عوامل محیطی هستند که می‌توانند مانع از رشد و یا حتی کند شدن رشد درختان میوه شوند که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.
عمق خاک یکی از دلایل مهم در رشد کردن و یا رشد نکردن درختان میوه است، در خاکهایی که ناگهان در عمق خود به بستر سخت برخورد می‌کنند از آنجایی که مانع از عمق گرفتن ریشه ی درخت می‌شوند بنابراین مانع از رشد قسمت هوایی و تاج درخت نیز می‌شوند، به خاطر داشته باشید که قسمت هوایی و تاج درخت متناسب با عمق و حجم ریشه رشد می‌کند به طوری که همیشه در مورد درختان و گیاهانی که ریشه ی افشان دارند گفته می‌شود که اگر بخواهید حاشیه ی ریشه ی موئین یک درخت را بدانید کجاست می‌توانید حاشیه ی سایه انداز درخت را بکنید تا به ریشه های جوان و موئین برسید.
در زمان احداث باغ اگر خاک زمین مورد نظر به خوبی مورد بررسی قرار نگیرد ممکن است وجود یک لایه ی سخت در آن تشخیص داده نشود و همین امر مانع از رشد درختان می‌شود، نشانه ی این عارضه آن است که می‌بینید درخت تا یک سنی به خوبی و با سرعت رشد می‌کرده است اما ناگهان رشد آن متوقف شده است، برای حصول اطمینان از این قضیه می‌توانید از خاک پروفیل بگیرید تا لایه های خاک را تا عمقی که ریشه قرار دارد به لحاظ بافت مورد بررسی قرار دهید.
اگر پروفیل گرفتن را قبل از احداث باغ انجام دهید ومتوجه حضور لایه ی سخت شوید می‌توانید با ماشین آلات خاکورزی لایه ی سخت را بشکنید و مشکل را برطرف کنید اما متاسفانه در صورت بی توجهی به این قضیه و احداث باغ پس از کاشت درختان کار خاصی از دست شما بر نمی‌آید.
دلیل محیطی دیگر در توقف رشد درختان میوه اسیدیته ی بالا و یا شور بودن خاک است، شور بودن و یا قلیایی بودن خاک سبب می‌شود درخت در جذب آب و مواد غذایی با مشکل مواجه شود و در واقع این ضعف تغذیه ای و یا تشنگی است که سبب توقف رشد درختان میوه خواهد شد.
در زمان تاسیس باغ به شیوه ی نوین بر انجام آزمون تجزیه ی خاک پیش از کاشت درختان میوه در زمین تاکید فراوانی می‌شود، یکی از دلایل اصلی در تاکید بر این موضوع همین تشخیص شوری و یا قلیایی بودن بافت خاک است، یکی از نشانه های بارز خاک شور و قلیا شوره بستن خاک پس از آبیاری است اما بهترین راه تشخیص این عارضه همان آزمون تجزیه ی خاک خواهد بود.
برای کاهش اسیدیته ی خاک می‌توانید از اسیدهای آلی و اسیدهای کشاورزی استفاده کنید تا علاوه بر کاهش اسیدیته به تغذیه ی خاک و تامین عناصر غذیی مورد نیاز درختان نیز پرداخته باشید، به عنوان مثال استفاده از اسید آلی هیومیک اسید و یا اسیدهای مجاز کشاورزی مانند انفوریک اسید، سولفوریک اسید و یا فسفریک اسید تاثیر بسزایی در کاهش اسیدیته ی خاکهای شور و قلیا خواهند داشت.
یکی دیگر از منابع شوری خاک شور بودن منبع آب است، ممکن است شما با انجام آزمون تجزیه ی خاک از مناسب بودن بافت و اسیدیته ی خاک قبل از احداث باغ اطمینان حاصل کرده باشید اما پس از چند سال علائم شوری را در خاک ببینید که این نشان دهنده ی شور بودن منبع آب کشاورزی شما است برای رفع این مشکل باید به دنبال منبع آب شیرین و یا دستگاه شیرین کننده ی آب کشاورزی باشید.
دلیل دیگر شور شدن خاک پس از احداث باغ استفاده ی نادرست از کودهای شیمیایی است، استفاده از دز بالای کود شیمیایی در چاله ای که در آن نهال را می‌کارید و یا در سالهای بعد استفاده ی برنامه ریزی نشده و خارج از نیاز برخی از کودهای شیمیایی با دز بالا سبب می‌شود به مرور زمان اسیدیته و شوری خاک به هم خورده و به تدریج شاهد کند شدن رشد و یا توقف رشد درختان باشیم.
از دیگر عوامل محیطی توقف و یاکندی رشد درختان میوه ضعف تغذیه ای آنها است، این عارضه معمولا در باغاتی حادث می‌شود که به صورت سنتی اداره شده و استفاده از کودهای آلی و شیمایی هیچ ضابطه ی خاصی ندارد، در این شرایط ممکن است باغدار کودی را به صورت مرتب مورد استفاده قرار دهد که درخت به آن نیاز نداشته و عنصر غذایی را که به آن نیاز دارد اصلا استفاده نکند.
نشانه این عارضه و مشکل وجود علائم برگی است، کمبودهای تغذیه ای معمولا علائم برگی خاصی دارند که یا از برگهای پیر شروع شده و به برگهای جوان می‌رشد و یا از همان ابتدا از برگهای جوان شروع شده و به برگهای پیر می‌رسد، اما با توجه به همپوشانی علائم در برخی عناصر غذایی و یا عارضه های دیگر تکیه کردن بر علائم کار درستی نیست.
به عنوان مثال علائم کمبود فسفر که به صورت سوختگی حاشیه ی برگها در برگهای پیر شروع می‌شود به شدت شبیه به علائم شوری خاک است، بنابراین برای تعیین کمبودهای غذایی و استفاده از برنامه ی کودی درست و اصولی بهتر است با انجام آزمون تجزیه ی خاک و برگ از این مورد اطمینان پیدا کنید و با تکیه بر این ازمون عناصر غذایی و کود مورد نیاز را به میزان درست و در زمان درست مورد استفاده قرار دهید.
دقت داشته باشید که زمان استفاده از برخی از کودها بسیا اهمیت داشته و در صورت استفاده در زمانی نادرست کود جوابدهی مطلوب نداشته و یا حتی ممکن است تاثیر منفی داشته باشد، برای داشتن برنامه ی کودی درست و اصولی به شما توصیه می‌شود با در دست داشتن نتیجه ی آزمایش تجزیه ی برگ و خاک به مشاوران زبده در این زمینه مراجعه کنید، در بسیاری از مراکز کارشناسان تغذیه ی ماهری مشغول به کار هستند که می‌توانند شما را در این زمینه راهنمایی کنند.
یکی از اصول باغداری نوین برای رسیدن به حداکثر رشد و عملکرد درختان میوه برخورداری درختان از برنامه ی آبیاری اصولی و منظم است، درختی که به صورت آبی کاشته می‌شود به دور آبی که به آن داده می‌شود عادت کرده و ایجاد بی نظمی در دور آبیاری تاثیر منفی شدیدی بر روی رشد آن خواهد گذاشت.