کلی گویی ضعف سند ملی هوش مصنوعی است/ وظایف دستگاه ها در این سند چیست؟

در گفت و گوی تفصیلی با آنا مطرح شد؛

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آناتیر ماه امسال بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی سند ملی هوش مصنوعی را به نهاد ها و سازمان ها ابلاغ کرد. سندی که از سوی کارشناسان و فعالین این حوزه با موجی از انتقادات مواجه شد. از این رو به منظور بررسی سند ملی هوش مصنوعی و بیان نکات مثبت و منفی آن با محمدرضا موحدی صفت دانشیار دانشگاه عالی دفاع ملی گفت وگو کردیم که در ادامه می خوانید: 

آنا: نظر شما درباره سند ملی هوش مصنوعی چیست؟

موحدی صفت: به صورت کلی اینکه برای فناوری هوش مصنوعی در سطح ملی یک سند راهبردی نوشته شود یک اقدام پسندیده است تا شیوه مواجهه با این فناوری در سطح ملی و توسط ارکان کشور و دستگاه های ملی مشخص شود. در این خصوص باید توجه داشت که این سند باید تکلیف هوش مصنوعی را در سطح همه ارکان و دستگاه های کلان کشور شامل دولت سایر قوا و مجموعه های فراقو ه ای مشخص کند که البته در این حوزه چندان موفق نیست. اصولا برای هر فناوری نوظهوری مانند هوش مصنوعی باید سیاست های کلان مواجهه در سند های ملی مشخص شود که در این خصوص باید به کارکرد های خاص آن فناوری و نقطه اثر آن توجه داشت و از کلی گویی دوری شود. اگرچه تدوین این سند یک موفقیت محسوب می شود اما به نظر می رسد این سند با عجله تهیه شده و نتوانسته انتظارات همه بخش ها و دستگاه های کشور را برآورده کند.

عدم ورود سند هوش مصنوعی به حوزه های تخصصی 

آنا:این سند چه نکات مثبت و منفی دارد؟

موحدی صفت: این سند به همه ابعاد و مولفه های ملی در حوزه هایی نظیر اجتماعی سیاسی زیست محیطی و نظایر آن وارد نشده است و در برخی حوزه ها نظیر اجتماعی سیاسی و دفاعی امنیتی دارای نقص می باشد. این سند بیشتر به صورت کمی تهیه شده و این مشکل در چشم انداز و سایر ارکان دیده می شود. به نظر می رسد این سند خیلی با عجله تهیه شده و نتوانسته همه ارکان ملی قدرت علی الخصوص قدرت سایبری را پوشش دهد. عدم پرداختن به صورت تخصصی به فناوری هوش مصنوعی و کلی گویی در این زمینه از دیگر نقاط ضعف این سند ملی است. پرداختن بیش از حد به مباحث فرهنگی به خاطر آن است که این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده که به نظر می رسد اگر در شورای عالی فضای مجازی و با همکاری شورای عالی انفلاب فرهنگی تهیه می شد به واقعیت نزدیکتر بود. به طور کلی این سند به گونه ای است که در مورد بسیاری از فناوری های دیگر هم صدق می کند که این مساله از تخصصی بودن سند برای هوش مصنوعی کاسته است.این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده که به نظر می رسد اگر در شورای عالی فضای مجازی و با همکاری شورای عالی انفلاب فرهنگی تهیه می شد به واقعیت نزدیکتر بود.

این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده که به نظر می رسد اگر در شورای عالی فضای مجازی و با همکاری شورای عالی انفلاب فرهنگی تهیه می شد به واقعیت نزدیکتر بود

نقطه قوت اصلی این سند این است که در سطح ملی برای مساله هوش مصنوعی یک سند راهبردی تهیه شده است که طی آن به نحوه مواجهه کشور با این فناوری توجه شده است. اما به دلایلی که در بند ۵ عنوان گردید این سند دارای اشکالات فراوانی است که لازم است در جلسات خبرگی مورد بحث قرار گیرد و نسخه های بعدی آن با همکاری شورای عالی فضای مجازی هر چه سریعتر منتشر شود.

آنا: بهتر نبود برای هر دستگاه برنامه چشم انداز و نقشه راه واضح و مشخصی ارائه می شد؟

موحدی صفت: این مساله درست است و بهتر بود که در نگاشت نهادی به این مساله توجه می گردید. اما باید توجه داشت که این سند در سطح راهبردی و ملی است و باید حوزه های اصلی کشور در قالب مولفه های قدرت ملی (اقتصادی سیاسی اجتماعی فرهنگی حقوقی فناورانه دفاعی – امنیتی و زیست محیطی) تعیین و بر اساس تکلیف ارکان اصلی کشور در حوزه هوش مصنوعی مورد توجه قرار می گرفت. اصولا در سند های راهبردی معمولا یک نگاشت نهادی وجود دارد که وظایف دستگاه ها را مشخص می نماید به این صورت که یک دستگاه را به عنوان متولی اصلی مشخص کرده و دستگاه های همکار را مشخص می کند.

 سند های فناوری نوظهور نیاز به بروزرسانی یکی دو ساله دارد 

آنا: دیگر کشور ها چه نقشه راه و سندی به چه صورت ارائه کردند؟

موحدی صفت: کشور های مختلف دنیا برای پذیرش هوش مصنوعی توانسته اند اسناد ملی و راهبردی را ایجاد نمایند. به عنوان مثال کشور امارات متحده عربی با داشتن وزارت هوش مصنوعی سند راهبردی هوش مصنوعی را برای کشور تدوین نموده است. بررسی اسناد راهبردی در کشور های مختلف مخصوصا کشور های توسعه یافته نشان می دهد که همگی دارای سند راهبردی در سطح ملی هستند. این سند ها در بسیاری از کشور ها در یکی دو سال اخیر نگارش شده یا بروزرسانی شده است. نکته مهم اینکه این کشور ها علاوه بر فناوری هوش مصنوعی برای سایر فناوری های نوظهور مانند زنجیره بلوکی اینترنت اشیاء یا نظایر آن هم اسناد راهبردی را تهیه و اجرایی نموده اند.

آنا: درباره حوزه تخصصی خود شما این سند را چطور ارزیابی می کنید؟

موحدی صفت: این سند دارای چالش هایی است که در ادامه به بخشی از این چالش ها اشاره می شود: مقدمه بسیار کلی است و ارتباط موثری با هوش مصنوعی ندارد؛ به همه ابعاد ملی تاثیرگذار از هوش مصنوعی اشاره نشده است؛ نگاشت نهادی برای دستگاه های اصلی ناقص می باشد؛ تصویر ارائه شده از زیست بوم ناقص می باشد؛ سیاست های ارائه شده دربرگیرنده کل حوزه اثر هوش مصنوعی بر کشور نیست؛ بسیار کلی گویی شده و به صورت تخصصی به فناوری هوش مصنوعی و اثر آن بر ارکان کشور پرداخته نشده است؛ شاخص های ارائه شده صرفا کمی و ناقص و مبهم می باشد؛ به فرآیند ها و روش ها توجه نشده است؛ و در نهایت بسیاری از راهبرد های ارائه شده از جنس راهکار هستند.

اشکالات اساسی سند در تعاریف بنیادین هوش مصنوعی 

آنا: این سند با توجه به شرایط موجود چقدر قابلیت عملیاتی شدن دارد؟

موحدی صفت: یک سند راهبردی در سطح ملی هنگامی قابلیت عملیاتی شدن دارد که اولا جامع مانع و کامل باشد ثانیا در سطح کلان کشور و به صورت راهبردی تهیه شود و در نهایت بک نگاشت نهادی برای دستگاه های کلان کشور تهیه شود که در این سند تقریبا همه این موارد مغفول مانده است. این سند حتی در تعاریف بنیادین هوش مصنوعی هم دچار اشکالات اساسی است و از منظر راهبردی به همه مسائل کلان کشور در حوزه هوش مصنوعی توجه نشده است. به عنوان مثال در بخش آموزش و پژوهش به اولویت اول تحت عنوان سامانه آموزش هوشمند شخصی شده و معلم یار مجازی اشاره شده است که جای بسی تامل دارد. یا مثلا در بخش دفاعی مواردی به صورت کلی عنوان شده است و فقط به فراجا اشاره شده است.

خلاء توجه به موضوعات زیرساختی هوش مصنوعی

آنا: در این سند چقدر به مسائل زیر ساختی موجود در کشور پرداخته شده؟ 

موحدی صفت: در حوزه زیرساختی فقط به شبکه ملی اطلاعات و زیرساخت های فنی و حکمرانی اشاره مختصر شده است. با توجه به آنکه حوزه زیرساخت و فیزیکی به عنوان یکی از مهمترین لایه ها در مدل فضای سایبر کشور می باشد باید این حوزه به صورت کامل در سند هوش مصنوعی دیده شود. پرداختن به مساله هوشمندی در زیرساخت های اطلاعاتی و ارتباطاتی و حوزه فیزیکی و فنی از مسائل بسیار مهم است که در این سند به صورت گذرا از آن عبور شده است. علاوه بر زیرساخت های فنی باید به زیرساخت های اطلاعاتی کشور هم اشاره شود که در این خصوص هم سند با چالش های جدی روبرو است.

اولا این سند نباید در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین می شد. ثانیا برای تولید یک سند راهبردی ملی باید به نقاط قوت ضعف فرصت ها و تهدیدات پرداخته شود که این مساله یک کار خبرگی کلان در سطح کشور را طلب می کرد

آنا: به نظر شما بهتر بود سند طی چه مراحلی تهیه میشد تا ایرادات و نواقص کمتری داشته باشد؟

موحدی صفت: اولا این سند نباید در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین می شد. ثانیا برای تولید یک سند راهبردی ملی باید به نقاط قوت ضعف فرصت ها و تهدیدات پرداخته شود که این مساله یک کار خبرگی کلان در سطح کشور را طلب می کرد. مطالعه تطبیقی اسناد ملی و بین المللی و استفاده از ظرفیت خبرگان دانشگاهی در حوزه های فنی و مدیریتی از دیگر اقداماتی است که باید شکل می گرفت. پس از آنکه نسخه اولیه این سند آماده شد باید برای بررسی در اختیار افراد خبره و متخصص در حوزه های دانشگاهی شرکت های دانش بنیان و پژوهشگاه های تخصصی قرار می گرفت و در نهایت پس از رفع ایرادات از منظر راهبردی هم بررسی های لازم صورت می گرفت تا منتشر شود که به نظر می رسد این گام ها به طور کامل انجام نشده است.

آنا: راهکار شما برای بهبود کیفیت سند چیست؟ آیا نیاز به بازنگری مجدد دارد یا همین سند قابلیت اجرایی شدن در بازه زمانی مشخص شده دارد؟

موحدی صفت: با توضیحات داده شده این سند اصلا قابلیت اجرایی شدن ندارد و پیشنهاد می شود که گام های تولید یک سند ملی راهبردی با در نظر گرفتن اثر آن بر مولفه های قدرت بر اساس موارد ذکر شده انجام شود.