رونمایی از سامانه‌ای برای آموزش و آزمون اخلاق پژوهش
سامانه آموزش و آزمون اخلاق پژوهش (آوا) در راستای اجرای قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی و توانمندسازی پژوهشگران توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) رونمایی شد.
به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، سامانه آموزش و آزمون اخلاق پژوهش (آوا)، دیروز دوشنبه دوم بهمن‌ماه در پنجاه و نهمین اجلاس معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری سراسر کشور رونمایی شد.
این سامانه در راستای قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی، گامی در جهت ارتقای سواد اخلاق پژوهش پژوهشگران، به‌طورخاص دانشجویان راه‌اندازی شده است.
سامانه آوا با ارائه بسته‌های آموزشی کاربردی، کوتاه و متن‌محور، دانشی پایه و مفید را از مهم‌ترین چالش‌های اخلاق پژوهش که برای اجتناب از بدرفتاری‌های پژوهشی ضروری هستند، در اختیار پژوهشگران قرار داده است و سپس از طریق آزمونی هدفمند، دانش کاربر در این زمینه را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
مطالعات پژوهشگران علوم وفناوری اطلاعات ایران نشان داده است که بیشترین بخش از سوء رفتارهای علمی به دلیل ناآگاهی پژوهشگران از مصداق‌های این گونه رفتارها در فرآیند خلق و انتشار یافته‌های علمی اتفاق می‌افتد. بر همین اساس لازم است که پژوهشگران با این مفاهیم و مصداق‌های آن آگاه شوند و در مسیر پژوهش خود از گرفتار شدن در گرداب سوء رفتار علمی پرهیز کنند. پژوهشگرانی که در مسیر انجام و انتشار هر نوع برونداد پژوهشی ازجمله پایان‌نامه/رساله، مقاله و کتاب هستند می‌توانند از آزمون دوره‌محور این سامانه استفاده کنند.
بنابر اعلام روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)؛ فلسفه وجودی این سامانه مبتنی بر این است که اولاً بسیاری از بدرفتاری‌ها یا ناشی از عدم آگاهی پژوهشگران، به ویژه دانشجویان، با اخلاق پژوهش و چالش‌های اصلی آن و یا ناشی از عدم حساسیت اخلاقی کافی آن‌ها است. همچنین آموزش صرف بودن یک سازوکار ارزیابی درعمل چندان مثمرثمر نخواهد بود.
بنابراین این سامانه از طریق سازوکاری آموزشی و ارزیابانه خاص، در صدد تامین این هدف ارزشمند است که دانش پایه اخلاق پژوهش را در اختیار کاربران قرار دهد، و سپس از طریق آزمون و اعطای گواهی آشنایی با اخلاق پژوهش، کاربران را متعهد کند که به بدرفتاری پژوهشی مبادرت نکنند و بدین‌صورت حساسیت آن‌ها به رعایت مسائل اخلاقی در مسیر پژوهش و نوآوری را بالا می‌برد. با تامین این هدف، طبیعتاً شمار بدرفتاری‌های پژوهشی درعمل کاهش خواهد یافت.
در سامانه آوا هر بسته آموزشی، متشکل از ۴ بخش است:
۱. توضیحی در مورد چیستی چالش مورد نظر (مثلاً سرقت ادبی، رضایت آگاهانه، و غیره)؛
۲. بحثی درباره جوانب اخلاقی آن چالش؛
۳. ارائه چند مورد تاریخی برای فهم بهتر چالش و ارتباط‌دادن آن با واقعیت‌های دانشگاهی و پژوهشی؛
۴. معرفی چند منبع مهم برای مطالعه بیشتر.
بر اساس محتوای هر بسته، مجموعه سؤالاتی برای آزمون طراحی شده، و درکل خزانه‌ای از سؤالات متنوع آماده شده است. سامانه در هر آزمون به شکل تصادفی ۲۰ پرسش را از تمام بسته‌های آموزشی به هر کاربر اختصاص می‌دهد. افرادی که با اخلاق پژوهش آشنا هستند و صرفاً مایل به دریافت گواهی اخلاق پژوهش‌اند می‌توانند بدون رجوع به بخش آموزش به پرسش‌های طراحی‌شده پاسخ دهند.
در طراحی بسته‌ها و خزانه سؤالات از منابع متنوعی بهره برده شده است. بسته‌ها و سؤالات پس از آماده‌سازی اولیه، مورد بررسی گروهی از متخصصان حوزه اخلاق پژوهش قرار گرفته‌اند و درنهایت در شکل کنونی ارائه شدند. بااین‌حال باتوجه به پویابودن حوزه اخلاق پژوهش، بسته‌ها و سؤالات در بازه‌های زمانی مشخصی به‌روزرسانی خواهند شد.
امیدواریم که این سامانه در کنار دیگر ابزارهایی که برای خدمت به نظام پژوهشی کشور در حوزه اخلاق پژوهش وجود دارد بتواند گامی قابل توجه و محکم در جهت هرچه اخلاقی‌ترکردن وضعیت پژوهش در کشور بردارد.
سامانه آوا در نشان ava.irandoc.ac.ir قرار گرفته و در دسترس همه پژوهشگران قرار دارد.
مشارکت دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و مجلات علمی در تشویق پژوهشگران به گذراندن دوره آموزش و آزمون اخلاق پژوهش و اخذ گواهی موفقیت در این دوره، می‌تواند به ترویج و همگانی شدن این اقدام ملی کمک کند.