چشم انداز صنعت متانول در ایران و جهان

در یک پژوهش بررسی شد؛

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا متانول به عنوان محصولی بر پایه خوراک گاز طبیعی سهم قابل توجهی از تولید و صادرات محصولات صنعت پتروشیمی کشور را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر ظرفیت تولید متانول در کشور حدود ۱۵/۷ میلیون تن در سال است که با بهره برداری از طرح های در حال اجرا ظرفیت تولید این محصول به حدود ۳۶ میلیون تن در سال ۱۴۱۲ افزایش خواهد یافت. با توجه به برنامه های افزایش تولید این محصول در کشور و آثار آن پایش وضعیت بازار و ساختار این صنعت اهمیت پیدا می کند.

در این راستا مرکز پژوهش های مجلس در پژوهشی با عنوان «الزامات توسعه پایین دست صنعت متانول و محدودیت های آن (۱): چشم انداز صنعت متانول در ایران و جهان» مطرح می کند که بهره برداری از فاز های پارس جنوبی و دسترسی به منابع گازی موجب هدایت سرمایه گذاری ها به تولید و صادرات محصولات پتروشیمی با پایه خوراک گازی ازجمله متانول شد به طوری که در سال ۱۴۰۲ ظرفیت تولید متانول در کشور به ۱۵.۷ میلیون تن رسید. با توجه به تغییر شرایط و ارتباط این صنعت با موضوعات اساسی کشور ازجمله ناترازی گاز بررسی وضعیت این صنعت حائز اهمیت است تا با اتکا به نتایج حاصل راهبرد هایی برای توسعه هدفمند صنعت متانول در کشور پیشنهاد شود.

این گزارش بیان می کند که در سال ۲۰۲۲ مجموع ظرفیت اسمی واحد های تولیدکننده متانول در دنیا ۱۴۰ میلیون تن بوده که در همین سال عملکرد تولید ۹۲ میلیون تن بود. تقاضای متانول در سال ۲۰۲۲ حدود ۹۲ میلیون تن در سال بوده که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۰ به ۱۱۰ میلیون تن برسد. همچنین با توجه به رشد هزینه های متانول و کاهش رشد ظرفیت های جدید پیش بینی می شود قیمت متانول به سمت بالا تعدیل شود.

در این گزارش آمده است که در سمت عرضه چین خاورمیانه و آمریکای جنوبی به ترتیب با ۷۲ ۲۵ و ۱۱ میلیون تن ظرفیت اسمی متانول در سه جایگاه اول از این نظر قرار دارند. در سمت تقاضا چین آمریکای شمالی و اروپای غربی به ترتیب با ۵۵ ۸ و ۷.۵ میلیون تن تقاضا پرمصرف ترین مناطق تقاضای متانول هستند.

این گزارش زنجیره ارزش متانول را به سه دسته سوخت (سوخت کشتی سوخت هوایی اختلاط با بنزین بیو دیزل MTBE TAME و تولید فراورده های نفتی MTG) صنایع شیمیایی (ازجمله: فرمالدهید اسیداستیک دی متیل اتر) و تبدیل متانول به الفین ها (MTO) تقسیم کرده و توضیح می دهد که آمار ها نشان می دهد کاربرد و تکمیل زنجیره ارزش متانول در هر سه بخش صعودی است؛ اما میزان افزایش در این بخش ها متفاوت خواهد بود.

این گزارش ادامه می دهد که بازار صنایع شیمیایی بسیار به وضعیت صنایع جهانی به خصوص وضعیت اقتصاد چین وابسته است. در بخش واحد های MTO و MTP نیز وضعیت به همین شکل است. چین بیشترین ظرفیت و طرح این واحد ها در جهان را دارد و با توجه به حجم سرمایه گذاری و بازارسازی مورد نیاز به نظر نمی رسد کشور هایی که تاکنون در بازار متانول حضور نداشته اند به این طرح ها علاقه مند شوند. اما استفاده از متانول به عنوان سوخت (یا مکمل سوخت) موردی است که با توجه به سخت گیرانه تر شدن مقررات محیط زیستی قابل تأمل برای تمام کشور های جهان است و انتظار می رود بیشترین رشد بین مصارف پایین دست متانول را به خود اختصاص دهد.

در این گزارش آمده است که تجارت متانول در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۳ میلیون تن بوده است. خاورمیانه با توجه به حجم بالای تولید و نبود ظرفیت پایین دستی مصرف متانول با ۱۴.۳ میلیون تن صادرات بزرگ ترین منطقه صادرکننده متانول است. آمریکای جنوبی و آسیای جنوب شرقی به ترتیب با ۵.۷ و ۲.۵ میلیون تن تن در رتبه های بعدی قرار دارند. در سمت واردات چین بزرگ ترین واردکننده متانول با میزان واردات ۱۲.۳ میلیون تن بوده که این حجم از واردات در کنار مقدار بالای تقاضا باعث تسلط چین بر بازار جهانی متانول شده است.

این گزارش بیان می کند که طی سال ۲۰۲۲ در خاورمیانه تعداد ۲۳ مجتمع در کشور های ایران عربستان قطر عمان و بحرین با مجموع ظرفیت حدود ۲۵ میلیون تن فعال بودند که ۱۷.۵ میلیون تن متانول با نرخ متوسط عملیاتی ۷۰درصد تولید کردند. ۱۴.۳ میلیون تن معادل ۸۲ درصد از متانول تولید شده در منطقه به سایر مناطق به ویژه چین صادر شده است. ایران بیشترین سهم از صادرات متانول منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص داده است.

این گزارش ادامه می دهد که در ایران یازده واحد تولیدکننده متانول وجود دارد که در سال ۱۴۰۲ مجموع ظرفیت اسمی آنها ۱۵.۷ میلیون تن بوده که با نرخ متوسط عملیاتی ۶۴ درصد نزدیک به ۱۰.۲ میلیون تن متانول در کشور تولید شد.

این گزارش مطرح می کند که مطابق برنامه ارائه شده توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اجرای ۹ طرح متانولی و تبدیل گاز به اتیلن و پروپیلن (GTPO) در دست اجرا ظرفیت تولید متانول ایران در سال ۱۴۰۷ به ۲۹.۹ میلیون تن و با اضافه شدن پنج طرح دیگر ظرفیت تولید این محصول در سال ۱۴۱۲ به ۳۵.۹ میلیون تن افزایش خواهد یافت.

در این گزارش آمده است که مطابق گزارش شرکت ملی صنایع پتروشیمی برآورد می شود مقدار تولید واقعی در سال ۱۴۰۷ حدود ۱۹.۵ میلیون باشد که همچنان با توجه به عدم اجرای طرح های تکمیل زنجیره ارزش (تبدیل متانول به الفین و پروپیلن) بخش قابل توجهی از متانول تولیدی کشور حدود ۱۲ میلیون تن صادر خواهد شد. گفتنی است مقرر شده این روند با تکمیل و بهره برداری از طرح های تکمیل زنجیره ارزش تا پایان سال ۱۴۱۲ روند نزولی پیدا کند.

این گزارش توضیح می دهد که در سال ۱۴۰۲ از حدود ۱۰.۲ میلیون تن متانول تولیدی حدود ۷۰۰ هزارتن آن در داخل کشور مصرف شده و باقی صرف صادرات عمدتاً به مقصد چین می شود. در سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۳ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی شامل ۹ میلیارد مترمکعب خوراک و ۱۴ میلیارد مترمکعب سوخت در صنعت پتروشیمی مصرف شده است. از کل عملکرد خوراک مصرفی ۶۹ درصد معادل ۶.۲ میلیارد مترمکعب و از کل عملکرد سوخت مصرفی ۱۱ درصد معادل ۱.۶ میلیارد مترمکعب در صنعت متانول مصرف شده است.

این گزارش بیان می کند که بررسی سبد تقاضای متانول در جهان نشان می دهد که به طور متوسط تقریباً ۵۱ درصد متانول به محصولات شیمیایی (ازجمله ۲۶ درصد فرمالدهید و ۹ درصد استیک اسید) ۳۱ درصد به محصولات سوختی و ۱۸ درصد تبدیل به الفین می شود. در ایران از ۱۰.۲ میلیون تن متانول تولیدی پتروشیمی بندر امام حدود ۱۷۶ هزارتن و پتروشیمی شیمی بافت ۳۳ هزارتن متانول جهت تولید MTBE و پتروشیمی فناوران ۸۱ هزارتن برای تولید اسیداستیک مصرف می کنند.

این گزارش ادامه می دهد که پتروشیمی های نخل آسماری و اهتمام جم نیز در مجموع به ۶۴ هزارتن متانول جهت تولید فرمالین و اوره فرمالدهید نیاز دارند. حدود ۳۶۰ هزارتن متانول هم در بورس انرژی عرضه و مبادله شده و ۹۳ درصد متانول تولیدی (عمدتاً به چین) صادر شده است.

این گزارش مطرح می کند که نتایج بررسی طرح های آتی در دست اجرای این صنعت حاکی از آن است که تا پایان سال ۱۴۱۲ از کل متانول تولیدی برآورد شده به میزان ۲۳.۴ میلیون تن حدود ۶۹ درصد (معادل ۱۶.۱ میلیون تن) تبدیل به الفین (MTO) و کمتر از یک میلیون تن به سایر محصولات شیمیایی و سوختی تبدیل و حدود ۶۰۰ هزارتن در سایر صنایع مصرف و مابقی صادر خواهد شد.

در این گزارش آمده است که سهم بالای تبدیل متانول به الفین در طرح های آتی صنعت متانول ایران نسبت به متوسط سبد تقاضای متانول جهانی و حجم سرمایه گذاری مورد نیاز محل بررسی بیشتر است. تعدد واحد های متانولی در کشور بدون توجه به ظرفیت توسعه زنجیره پایین دست آن و تمرکز بر بازار انحصاری صادراتی چین از دیگر نقاط ضعف صنعت متانول کشور است؛ لذا تهیه «سند راهبردی توسعه صنعت متانول و زنجیره ارزش پایین دست آن» متناسب با وضعیت تأمین خوراک گاز طبیعی توسعه ظرفیت صنایع پایین دست و نیازسنجی داخل و کشش بازار و پایش و رصد وضعیت بازار جهانی این محصول و زنجیره ارزش آن ضرورت دارد.