درباره تجمع هواداران یک رپر در تهرانپارس

به گزارش رویداد برتر به نقل از فرهیختگان یک رپر جوان اعلام می کند روز پنجشنبه برای رونمایی از کالکشن لباسش در فروشگاهی در شرق تهران حاضر خواهد شد. روز موعود فرامی رسد و جمعیت زیادی از طرفدارانش به آنجا می روند و تصاویر و ویدئوهایی از جمعیت پیش بینی نشده در خیابان های اطراف این فروشگاه به یک شگفتی اجتماعی تبدیل می شود. پیش از این هم رویدادهای مشابهی از سوی سلبریتی های مختلف داشتیم با این تفاوت که آن ها را عموم مردم می شناختند اما این رپر چندان شهرتی بین عامه مردم نداشت و طیف محدود اما قابل توجهی از نسل جدید را به تهرانپارس کشاند. به عبارتی طرفدارانش آمدند اما نه برای خرید لباس بلکه برای دیدن کسی که گفتمان آن ها را نمایندگی می کند و کسی که آهنگ هایش بیشتر از سخنرانی های رسمی به دل بخشی از این نسل می نشیند. 
عمده رسانه ها این اتفاق را از زاویه شلوغی شدید و شگفت انگیز خیابان های اطراف این منطقه دیدند؛ اما این فقط یک شلوغی خیابان نبود بلکه یک پیام بود؛ پیامی که نشان می دهد ما در جامعه ای زندگی می کنیم که در آن چهره های موسیقی و سلبریتی ها قدرتی کم نظیر در جذب مردم دارند. این ماجرا نه تنها قدرت سلبریتی ها در ایران را آشکار می کند بلکه نکات مهمی از واقعیت های اجتماعی را هم به ما یادآور می شود. 

سلبریتیسم ادامه دارد
سلبریتی ها و فرهنگ سلبریتیسم همچنان در جامعه موضوعیت دارد و نسل جدید تأثیر بسیاری از این قشر می پذیرند. درحالی که بسیاری از بخش های رسمی تلاش می کنند الگوهای خود را به مردم تحمیل کنند نسل جوان به سراغ چهره هایی می رود که با زبان آن ها حرف می زنند به دغدغه هایشان نزدیک اند و احساسشان را می فهمند. 
سلبریتی ها تبدیل به صدای نسلی شده اند که به دنبال جایی برای دیده شدن شنیده شدن و فهمیده شدن هستند. در روزگاری که برخی از نهادهای رسمی تلاش می کنند با روش های کلیشه ای الگوهای خود را به جامعه معرفی کنند نسل جوان راه دیگری را انتخاب کرده است. برای آن ها قهرمان کسی است که شبیه خودشان باشد؛ کسی که مثل آن ها فکر کند از دغدغه هایشان بگوید و زبانشان را بفهمد. 
در این میان حضور فعال در شبکه های اجتماعی ابزاری شده که سلبریتی ها با آن مرزهای بین خود و مردم را از میان برداشته اند. وقتی کسی مثل رپر مذکور یک آهنگ منتشر می کند یا در مراسم رونمایی از کالکشن لباسش در یک فروشگاه حاضر می شود این فقط یک حضور ساده نیست؛ این فرصتی است برای مخاطبانش تا حس کنند بخشی از یک داستان بزرگ ترند. داستانی که در آن فردیت آن ها به رسمیت شناخته می شود و سبک زندگیشان اهمیت پیدا می کند. از سوی دیگر منافع اقتصادی هم بخش بزرگی از کار است. 
این قدرت سلبریتی ها را نباید صرفاً به عنوان پدیده ای زودگذر یا حاصل از شهرت در نظر گرفت. آن ها توانسته اند خلأ هایی را پرکنند که نهادهای رسمی و سنتی از پرکردن آن ها بازمانده اند. جوانان در دنیایی زندگی می کنند که در آن سرعت خلاقیت و صداقت اهمیت دارد و این ویژگی ها در ساختارهای رسمی کم تر دیده می شود. شاید به همین دلیل است که سلبریتی ها با آهنگ هایشان با استایلشان و حتی با پست های اینستاگرامی شان برای بسیاری از جوانان تبدیل به منبع الهام شده اند. 

نسل Z و فاصله از گفتمان رسمی
گفتمان بخشی از جامعه با گفتمان رسمی فاصله پیدا کرده است. خیابان های بندآمده تهرانپارس نشان می دهد بخشی از جامعه به ویژه اهالی نسل Z با همه آنچه که در رسانه ها یا از زبان مسئولان گفته می شود همسو نیستند. این شکاف گفتمانی عمیق تر از آن است که با بی اعتنایی از کنارش گذشت و درنهایت این ماجرا یادآور این است که ایران یک جامعه متکثر و چندلایه است. 
از عاشقان موسیقی رپ گرفته تا کسانی که به الگوهای سنتی پایبندند همه در این جامعه زندگی می کنند. این تنوع -تا جایی که مثل چماق بر سر فرهنگ کشور نزند- نه تهدید است و نه ضعف؛ بلکه فرصتی است برای فهم بهتر و تصمیم گیری دقیق تر. ماجرای «گادپوری» فقط یک داستان از یک روز شلوغ در تهران نیست؛ بلکه یک آینه ای است که برای چندمین بار تصویر تازه ای از جامعه ایران را نشان می دهد. جامعه ای که دیگر نمی توان با نگاه ساده و یک جانبه آن را فهمید. ماجرای تهرانپارس به شکلی نمادین پرده از واقعیتی برداشت که دیگر قابل انکار نیست؛ گفتمان رسمی و گفتمان بخشی از جامعه ایران در دو مسیر متفاوت حرکت می کنند. خیابان های قفل شده و جمعیتی که با اشتیاق برای دیدن یک رپر تجمع کردند نشان دادند که نسل جدید ایران به ویژه نسل Z دیگر خود را در چهارچوب هایی که از سوی ساختار رسمی تعیین شده تعریف نمی کند. 
این نسل با شبکه های اجتماعی رشد کرده با محتواهای جهانی آشناست و سبک زندگی اش بر اساس انتخاب های شخصی شکل گرفته است نه نسخه های از پیش نوشته شده. آن ها زبان خود را دارند ارزش های خاص خود را می سازند و به چهره هایی دل می بندند که با این ارزش ها هم خوانی داشته باشند. اما بخشی از گفتمان رسمی همچنان در چهارچوبی قدیمی گیر کرده است؛ چهارچوبی که نمی تواند این تغییرات را بازتاب دهد یا با نیازهای نسل جدید همقدم شود. محمدجواد بادین فکر پژوهشگر سیاست گذاری فرهنگی معتقد است مسئله هواداری همچنان برای بخشی از جامعه و سیاستگذاران مجهول است. در ادامه متن کامل گفت وگوی «فرهیختگان» با این پژوهشگر را از نظر می گذرانید. 

بادین فکر: هواداران خودشان را در سلبریتی می بینند که برایش به خیابان می آیند
فرهنگ سلبریتی و هواداری حول یک سلبریتی شکل می گیرد و شخصیت رسانه ای اهمیت زیادی پیدا می کند. محمدجواد بادین فکر در این باره توضیح داد: «ممکن است مثلاً رامبد جوان تعداد زیادی فالوور داشته باشد اما شدت هواداری او خیلی پایین باشد. ما افرادی داریم که تعداد کسانی که آن ها را می شناسند یا دنبال می کنند به معنای واقعی کلمه میلیونی است یا حتی به صد هزار نفر هم می رسد اما میزان وفاداری به آن افراد به حدی نیست که حاضر باشند برای او سرمایه گذاری کنند تبلیغات انجام دهند یا به طور کلی برایش وقت و انرژی صرف کنند. در فضای فرهنگی هواداری شدت این ارتباط به میزان هویت یابی آن شخصیت سلبریتی بستگی دارد. یعنی اینکه چقدر یک فرد بتواند خودش را در آن سلبریتی ببیند یا هویت مشترک با او پیدا کند. این موضوع تعیین می کند که آیا برای آن سلبریتی افراد حاضر به هزینه کرد و فعالیت هستند یا نه؛ حتی در حد حضور در خیابان برای حمایت از او. در تحقیقاتی که ما انجام دادیم مشخص شد که هرچه سن افراد پایین تر باشد شدت هواداری آن ها بالاتر است. از طرف دیگر با افزایش میزان تحصیلات افراد شدت هواداری کاهش پیدا می کند. به عبارت دیگر با بالا رفتن سطح تحصیلات نه تنها شدت هواداری بلکه حتی احتمال طرفدار بودن از یک سلبریتی هم کمتر می شود. این نشان می دهد که سن و تحصیلات از متغیرهای مهم در شدت هواداری اند. مسئله دیگری که باید به آن توجه کرد نوع کامیونیتی و خرده فرهنگ هایی است که حول این افراد شکل می گیرد. این نظام های خرده فرهنگی و نحوه سازماندهی آن ها نقش مهمی در میزان هواداری ایفا می کنند. برای مثال اینکه این افراد چطور سازمان دهی شده اند چطور فراخوان داده اند و چطور با یکدیگر ارتباط گرفته اند اهمیت زیادی دارد. این ها موضوعاتی هستند که باید در مورد هر سلبریتی به صورت خاص بررسی شود؛ نمی توان در این زمینه به طور عمومی صحبت کرد. شاید اگر یک خواننده پاپ دیگر همین اقدامات را انجام می داد تعداد زیادی برایش جمع نمی شدند با اینکه او هم سلبریتی است و در فضای مجازی فعالیت دارد اما شدت هواداری برای هر فرد متفاوت است.»

طبیعی است که سلبریتی با هوادارانش کار اقتصادی بکند
بادین فکر با اشاره به اینکه مسئله هواداری در ایران خیلی قوی نیست و شدت و میزان آن حتی به صورت عددی کم است ادامه داد: «نکته مهم این است که در تمام دنیا مسئله هواداری با اقتصاد و بازار گره خورده است. اگر اقتصاد سیاسی را از هسته هواداری بیرون بکشیم چیزی از آن باقی نمی ماند. به عبارت دیگر شرکت های تجاری و استراتژی های تبلیغاتی عمدتاً بر اساس الگوهای هواداری طراحی شده اند تا کالاهای خود را بفروشند یا عرضه کنند. در ایران اگر ما صنعتی به نام صنعت سلبریتی یا صنعت هواداری داشتیم می توانستیم از آن برای توسعه بازار و افزایش فروش بهره بگیریم. این ایونت ها یا شبه ایونت هایی که برگزار می شوند تا هواداران در آن ها شرکت کنند و خودشان را پیدا کنند نقش مهمی دارند. این فرایند از فضای مجازی شروع شده و با حضور افراد در فضای حقیقی ادامه پیدا می کند جایی که آن ها می توانند دوباره هویت یابی کنند و ارتباط خود را با آن سلبریتی تقویت کنند. این کارکردها می توانند در حوزه های تبلیغاتی و حتی سیاسی بسیار مؤثر باشند. الان معمولاً می گویند هر هوادار می تواند چندین برابر یک خریدار معمولی برای یک برند تجاری سودآوری داشته باشد. دلیلش این است که یک هوادار درست است که یک محصول را می خرد اما آن محصول را درونی می کند و هرجا که می نشیند از آن محصول و برند دفاع می کند. این خصلت هواداری است. وقتی شما در مورد مفهوم شناسی هواداری صحبت می کنید آنچه که درواقع بین همه ساپورتینگ ها مشترک است خصلت حمایتی است. خصلت حمایتی یعنی «هواتو دارم.» حتی در زبان فارسی هم وقتی می گوییم «طرفدارتم» معنای «هوای تو را دارم» را می دهد. 
داشتن هوای کسی یعنی من از آرزوها میل ها اهداف و نکات مثبت تو حمایت می کنم. «هوا» واژه ای عربی است که در اینجا به میل عشق آرزو اشتیاق علاقه و مفاهیمی از این دست اشاره دارد. حتی «هوا و هوس» که در ادبیات اخلاقی ما به کار می رود نیز با این معنا ارتباط دارد. وقتی این واژه با «داشتن» ترکیب می شود معنای جدیدی پیدا می کند. «داشتن» واژه ای فارسی با ریشه اوستایی است و به معنای حفظ کردن محافظت و مراقبت است. بنابراین وقتی می گوییم «هوای تو را دارم» یعنی تمام منافع خواسته ها و آرزوهای تو را حفظ می کنم. این معنا بسیار قابل گسترش است و در موضوعات مختلفی کاربرد دارد. پس یک سلبریتی از این ابزار به عنوان یک سلاح استفاده می کند چون می داند که با این سلاح می تواند اهدافش را پیش ببرد. یک موزیسین سال ها تلاش می کند و آلبوم منتشر می کند. به عبارت دیگر ابتدا هوای هواداران خود را دارد یعنی مطابق میل آنها رفتار می کند و آلبوم هایی تولید می کند که مورد پسندشان باشد. در نهایت با این هواداران کار اقتصادی می کند. او می گوید حالا شما هوای من را داشته باشید؛ مثلاً وقتی می خواهد مغازه اش را افتتاح کند. طبیعی است که هواداران برای حمایت از او بیایند. این نشان می دهد که جلب حمایت هواداران چقدر مهم است.»

هواداری بدون پشتوانه اقتصادی شکل نمی گیرد
علاوه بر سلبریتی هایی که طیف طرفداران وسیعی را اطراف خود دارند کسانی هم هستند که به دلیل استراتژی های اشتباه در مسیر کاری نتوانند هواداران خود را بسیج کنند یا آنها را به کار بگیرند. بادین فکر معتقد است این موضوع اهمیت استراتژی های درست را نشان می دهد. او در این باره گفت: «در حوزه فرهنگ عامه یا popular culture این مسئله بیشتر با سلبریتی ها گره خورده است اما محدود به این حوزه نیست. برای مثال در تبلیغات کالا نیز این مفهوم وجود دارد. یک نفر ممکن است بگوید من فقط محصولات این برند را می خرم . این هم نوعی هواداری است. به نظر من بخش عمده ای از هواداری اقتصادی است. اگر هواداری پشتوانه اقتصادی یا سیاسی نداشته باشد شکل نمی گیرد. قبل از اینکه مثلاً کی پاپ یا جریان های مشابه در ایران رواج پیدا کنند مردم بیشتر هوادار محصولات اقتصادی کره ای بودند. همین مسئله باعث شد که جاده برای پذیرش محصولات فرهنگی و رسانه ای آنها نیز هموار شود. مثلاً وقتی سریال های کره ای مانند جومونگ در ایران پخش شد همان جمعیتی که شما امروز تعجب می کنید در آن زمان جلوی هتل استقلال جمع شدند. جومونگ اولین سلبریتی خارجی بود که بعد از انقلاب به ویژه در دهه های ۷۰ و ۸۰ چنین حمایتی از او شد. نکته جالب این است که پشت این جریان نیز یک برند اقتصادی یعنی ال جی قرار داشت. در مصاحبه های مرتبط با این موضوع هم اگر جستجو کنید مشخص است که تلویزیون های ال جی پشت این ماجرا بوده اند. این یعنی کالاهای اقتصادی و فرهنگ (که از جنس ارزش ها عواطف و احساسات است) با هم ترکیب شده اند و پدیده ای تولید کرده اند که ترکیبی از فرهنگ و اقتصاد است. این موضوع در همه جای دنیا وجود دارد اما شاید اینجا برای ما تعجب برانگیز به نظر برسد. به نظر من تعجبی ندارد؛ چون ما صنعتش را نداریم. در ایران این موضوع صنعتی نشده است. به همین دلیل به ندرت اتفاق می افتد که یک نفر به تنهایی موفق شود مثلاً یک سلبریتی بتواند این همه هوادار دور خود جمع کند. حتی خود او هم از این موضوع متعجب است. دیشب فیلمش را دیدم خودش هم کاملاً شگفت زده شده بود و می گفت عذرخواهی می کنم فکر نمی کردم این جمعیت بیاید و صحبت هایی از این دست. این موضوع تعجب آور نیست چون اگر این صنعت در ایران راه می افتاد دیگر به چیزی روتین تبدیل می شد. اگر بخواهیم از نگاه های انتقادی یا دیدگاه های چپ به این موضوع نگاه کنیم می توان گفت که این ها همگی کار ایدئولوژی بازار آزاد و سرمایه داری است. واقعیت هم همین است. اگر این را به دست کسی بدهید که بخواهد با نگاه انتقادی تحلیل کند احتمالاً نقدهایی شدید مطرح خواهد کرد. می گوید «این چه وضعی است؟ این چه فرهنگی است؟ این فرهنگ مبتذل و سطح پایین است؟» موضوع این است که ما صنعتی شدن را به صورت روزمره نمی بینیم که برایمان عادی شود. اما در دنیای غرب این موضوع عجیب نیست. حتی مقالات و تحقیقات درباره تأثیرگذاری تیلور سویفت نوشته می شود و رشته های دانشگاهی درباره او شکل می گیرند. بنابراین باید فضا را از این زاویه نگاه کرد.»

با فرهنگ هواداری در ایران چه کنیم؟
سوال مهمی که در این حوزه وجود دارد درباره جنس سیاست گذاری هاست. اساساً سیاستگذاران کشور چه رویکردی را باید در قبال این موضوع اتخاذ کنند؟ بادین فکر در پاسخ به این سوال تصریح کرد: «این سوالی است که هر کسی بسته به نگاهش پاسخ متفاوتی به آن می دهد Approach یا رویکرد سیاست گذاری شما تأثیر مستقیمی بر راه حلی که انتخاب می کنید دارد. یک نفر ممکن است بگوید اپروچ سیاست فرهنگی من بر اساس کنترل گری است. این رویکرد می گوید که اگر کسی بخواهد فراخوان بدهد یا افتتاحیه ای برگزار کند و احتمال می رود که اختلالی ایجاد کند باید مجوز بگیرد. این یک نگاه مداخله ای و کنترلی در حوزه سیاست فرهنگی است. در مقابل ممکن است کسی بگوید من می خواهم تسهیلگری کنم. در این رویکرد به جای محدود کردن شرایط تسهیل می شود. مثلاً می گوید اگر می خواهی افتتاحیه داشته باشی بیا جاهای مشخصی را برایت آماده می کنم تا در آنجا مراسمت را برگزار کنی. یا فرض کنید که اگر صنعت هواداری در ایران شکل بگیرد به آن یارانه بدهند. به این صورت که به ازای هر هزار نفری که جمع می کند مبلغی به او پرداخت شود. مدل دیگر تنظیم گری است که ترکیبی از آزادی و مداخله دولت است. در این مدل دولت می گوید من با فعالیت تو مشکلی ندارم به شرط اینکه این چند شرط را رعایت کنی. مثلاً؛ اختلالی در نظم عمومی ایجاد نشود ترافیک ایجاد نشود یا آلودگی صوتی یا تنش و درگیری پیش نیاید. در این رویکرد دولت نه تسهیلگر است و نه کاملاً محدودکننده بلکه فقط چهارچوبی برای تنظیم ارائه می کند. برای مثال فرض کنید کسی بخواهد یک ایستگاه صلواتی در خیابان ولیعصر بزند. چنین فعالیتی حتی نیاز به مجوز دارد و ممکن است جمعیت زیادی هم جذب کند. در این موارد ما معمولاً اجازه می دهیم و حتی پلیس مستقر می کنیم تا نظم را برقرار کند. چون در اینجا فرهنگ مذهبی برای ما اولویت دارد.»

باید ببینیم ماهیت هواداری چیست
مسئله هواداری همچنان برای بخشی از جامعه و سیاستگذاران مجهول است. بادین فکر در این باره گفت: «وقتی به این موضوع نگاه می کنید تعجب می کنید که آدم ها دنبال چه چیزی اند. مثلاً اینجا چه چیزی می دهند که مردم برایش جمع می شوند؟ واقعاً هیچ چیز خاصی هم نمی دهند. این آدم ها فقط به خاطر یک شخص اینجا جمع شده اند. برای همین اول باید تکلیف این مشخص شود که ما چه می خواهیم. این موضوع فرهنگی که البته خیلی هم نمی خواهم حساسش کنم هنوز فراگیر نشده است و واقعاً در حد استثنائات است. ما اکنون در جامعه خود چنین مواردی را می بینیم. مثلاً قبل از اینکه هواداران دور این افراد جمع شوند آیا چیزی به این شکل دیده بودید؟ مثلاً سال گذشته اگر اشتباه نکنم در یک جشن یا اکران فیلم این اتفاق افتاد؛ البته خیلی محدود آن هم فقط در خود سالن های سینما. دو یا سه سلبریتی که دو سه هوادار دوآتیشه داشتند هوادارانی که شاید حتی گریه می کردند و به بغل آنها می رفتند. این ها اتفاقاتی تک وتنها هستند. اصلاً نمی شود اسم آن را جریان یا روند گذاشت. وقتی چیزی در حد استثناء باشد نمی توان گفت که به جریان تبدیل شده است. این ها استثنائات اند. اگر بخواهید بیشتر بررسی کنید می رسید به اتفاقاتی مثل رونالدو. بزرگ ترین اتفاقی که شاید دو سال پیش در این زمینه افتاد. فرهنگ هواداری حداقل در ایران به صورت فیزیکی در همین حد است. ما داریم درباره مسائل میدانی صحبت می کنیم؛ مسائل مجازی کمی قوی تر هستند. اولاً این موضوع در حال حاضر به آن معنا داغ نیست چون استثناء و تک اتفاقی است به همین دلیل عجیب به نظر می آید. دوماً خود موضوع باید تعیین تکلیف شود. اگر بخواهید این موضوع را در حوزه اقتصاد وارد کنید و اجازه دهید تکثیر شود نیاز به تفکر و برنامه ریزی دارد. اصلاً نیاز به رگولاتوری دارد. باید تعریف شود و ببینیم در نظام فرهنگی دینی و اسلامی ما و همچنین در فرهنگ ایرانی کجا قرار می گیرد. اگر قرار است این موضوع جا بیفتد باید در قالب الگوی ایرانی-اسلامی به آن نگاه شود. آیا در این چهارچوب می گنجد؟ باید تعیین تکلیف شود. مثل بسیاری از اتفاقات دیگر که ما تکلیفشان را مشخص نکردیم مثل موسیقی و مسائل دیگر. بزرگ ترین چیزی که شما اکنون می توانید از فرهنگ هواداری و سلبریتی بفهمید این است که به صورت عمیق تر و دقیق تر بررسی شود و ببینید اصلاً ماهیت آن چیست. به نظر من این باید نقطه شروع باشد.»

*بازنشر مطالب دیگر رسانه ها در رویداد برتر به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان می باشد.

انتهای پیام