برای هادی خانیکی| داعیه‌دار دیالوگ

دکتر خانیکی از جوانی روزنامه نگار بوده است. خبرنگاران سخنگوي مردم هستند و يا بايد باشند و مردم را به حضور دولت بياورند. به همین دلیل، آنها باید هم با مردم و هم با دولت در تماس باشند. آنها همچنین باید زبان مردم و دولت را بدانند.
درک زبان مردم و انتقال پیام آن به صاحبان قدرت را نباید ساده گرفت. خبرنگار رابط مردم و دولت است. شما ناگزیر باید سیاست و زبان سیاست را بدانید و با مردم همدلی کنید. به همین دلیل جایگاه مهمی در نظام و کشورهای جهان داشته و دارد.

میانجیگری میان روزنامه نگاران و حکومت در صورتی مؤثر است که بتواند با تفاهم و گفتگو با هر دو طرف ارتباط برقرار کند. این گفتگو و تفاهم شرط لازم اعتماد مردم و کشور است. اما دیالوگ چیست و بر چه اساسی استوار است؟ و چه جایگاهی دارد و چگونه می توان به آن دست یافت؟ این چیزی نیست که الان و اینجا بتوان در مورد آن صحبت کرد، اما شاید اشاره به آن مناسب نباشد.

در عصر ما گفتگوی کلامی مبهم است. به معنای دعوا و دعوا در یک زمان است و می تواند به معنای زبان مشترک نیز باشد.
وقتی می گوییم دکتر خانیکی دعوت به گفت و گو می کند، منظورمان گفتگو برای تفاهم و توافق است. این مکالمه یا هر مکالمه ای گفتگوی بین افراد است زیرا فقط افراد می توانند با یکدیگر صحبت کنند.
اگر امروز هم گفت و گو در سیاست جایگاهی دارد، در اصل با انسان وجود داشته و مقدم بر سیاست و حتی علم بوده است. وسیله ای برای رسیدن به هدف نیست. انسان خودش یک دیالوگ است و یک دیالوگ از ابتدا. او با گفتگو با انجمن الست انسان شد. مهارت های زبانی، همزیستی و گفتگو چیزهای متفاوتی نیستند که برای یکدیگر لازم و ضروری هستند، بلکه یک چیز هستند. بر اساس این دیدگاه، گفت و گو یک کمال زاید بر وجود انسان نیست. این اصل است، و همه جا و همیشه بوده است. اگر جایی نیست، خطایی رخ داده است. تجربه هم می گوید جایی که گفت و گو نیست، عشق، دانش، آرامش و اعتماد کم است. پس عدم گفت و گو، نشانه عارضه و دوری از اصل آن است، که طبیعی است: «هر که از اصل خود دوری کند، زمان رابطه خود را بجوید».
در زمان ما، تطبیق این اصل بسیار دشوار شده است. درست است که انسان همیشه اهل دیالوگ بوده، اما سرکش، متکبر، متکبر و حسود هم بوده است. وقتی این ویژگی ها تاثیر می گذارند، گوشه ها حرف دیگری نمی شنوند زیرا پر از شایعات هستند. اکنون این فقط دیکتاتورها نیستند که سخنور هستند و به آن گوش نمی دهند.

حتی در فضای مجازی هم همه بدون اینکه بدانند مخاطبانشان چه کسانی هستند صحبت می کنند. یا منتظر جواب باشید! همه در این زمینه حرفه ای عادی و تکراری دارند. البته معرفت و فلسفه و شعر نیز واژه های رایج و تکراری هستند. اگر همه کلمات در یک خط و سطح باشند، گفتگو خاتمه می یابد.
می دانم می گویند در شرایط خاصی باید ارزش این فضا را تخمین زد. چون اگر نبود مشکلات بزرگتر می شد. حتی ممکن است به این نتیجه برسند که نقد فضای مجازی خوب نیست. زیرا فضای بسته، مکالمه را بسته تر و باریک تر می کند. من نمی گویم این فضای مجازی نیست و چگونه می توانم بگویم که نیست؟ حضور یا عدم وجود فضای مجازی در دسترس هیچکس نیست. محدود کردن این نیز تلاشی بیهوده است.
گفتم در فضای مجازی سخنرانی ها مخاطب ندارد یا نمی دانم مخاطب آن کیست؟ همه همه را خطاب می کنند، اما هیچکس نمی داند گیرنده کیست و آدرس چیست.

از آنچه گفته شد مشخص می شود که گفت و گو از سیاست فراتر رفته و مقدم بر سیاست است. سیاستمداران گاهی می توانند اهل گفتگو باشند، اما در سیاست جایی برای گفت و گو نیست. چون شرط گفتگو دوستی است و در سیاست کاری به دوستی ندارند. زمانی هنری وجود دارد که بتوان از شدت خصومت کاسته شود. اما امروز وقتی از گفتگو صحبت می کنیم، منظورمان «گفتگوی سیاسی» و «گفتگو با سیاستمداران» است. این سخت ترین مکالمه است. چون گوش های سیاست کر است.
گاهی اوقات مردم به این فکر می‌کنند که چرا سیاستمداران گاهی اوقات حرف‌های عجیب و غریب می‌زنند و کاری برای مردم انجام نمی‌دهند و اگر هم بکنند به نفع کشور نیست. این یک شگفتی طبیعی به نظر می رسد، اما زمان آن این است که گفتار و کردار با نیازهای مردم به نفع کشورها سنجیده نمی شود. در این شرایط چگونه امکان گفتگو وجود دارد؟ چون نکته اینجاست که کارهای سخت را باید در شرایط سخت انجام داد. راه گفتگو دشوار است، اما باید به آن نزدیک شد و بازسازی شود. وجود همین میل و دعوت به گفتگو، حتی اگر پاسخ داده نشود، مهم تلقی می شود. زیرا نشان از امید، دوستی، مهربانی و عدالت دارد.
برای دکتر خانیکی که خواهان گفت وگو هستند، از خداوند منان شفای عاجل، اعاده سلامتی و طول عمر و توفیق خدمت به علم و فرهنگ را خواستارم.

* متن سخنرانی رئیس فرهنگستان علوم ایران در برنامه «امید، گفتگو و زندگی»؛ یک شب با دکتر هادی خانیکی در خانه باشگاه رویداد برتر