برنامه هفتم و سیاست خارجی

در سیاست های کلی برنامه هفتم، بندهای ۲۱ و ۲۲ مربوط به سیاست خارجی است که به شرح زیر است:

بند 21 – فعالیت فعال در دیپلماسی رسمی و عمومی با ارزش آفرینی و تحول انقلابی و ظرفیت سازی نیروی انسانی در دستگاه دیپلماسی و همکاری هدفمند و مؤثر سازمان ها و نهادهای مسئول در امور خارجی.

بند 22 – تقویت رویکرد اقتصاد محور در سیاست خارجی و روابط منطقه ای و جهانی و تقویت روابط اقتصادی با همسایگان در اولویت.

در این زمینه سعی شده است کلمات کلیدی به کار رفته در بند 21 توصیف و توضیح داده شود.

ج: کنشگری فعال در دیپلماسی رسمی و عمومی

کنش‌گرایی به فعالیت‌های سازمان‌یافته و متنوع در زمینه‌های مختلف از جمله سیاسی گفته می‌شود که با هدف تغییر و ابتکار برای بهبود وضعیت مطلوب وضعیت موجود در جامعه شکل می‌گیرد. فعال بودن دیپلماسی رسمی و عمومی فعال ممکن است به این معنا باشد که فعالیت ها و اقدامات دستگاه دیپلماسی و حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید مبتنی بر ابتکار و تحول باشد.

عمل معمولاً قبل از واکنش ارائه می شود که یک حالت منفعل است. وقتی یک کشور موضع می گیرد، کشور مقابل واکنش تدافعی و منفعلانه نشان می دهد. با این حال، کنشگری فعال به معنای رویکردی نوآورانه برای گفتن یک کلمه جدید، برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی است.

کنشگری فعال به نحوی با میزان استقلال کشورها ارتباط مستقیم دارد و به میزانی که کشورها مستقل باشند و به قدرت های بزرگ وابسته نباشند، می توانند به عنوان بازیگران تأثیرگذار در منطقه و بین المللی عمل کنند. بر این اساس اگر سیاست خارجی جمهوری اسلامی با ابتکارات و رویکردهای جدید برخاسته از استقلال کشور تلاش کند منافع خود را تامین کند، به عنوان یک بازیگر موفق شناخته می شود. البته کنشگری فعال به معنای انکار ارتجاع نیست، بلکه واکنش به موقع و منطقی به رویدادها نیز نوعی کنشگری فعال تلقی می شود. انفعال در برابر دشمن و پایبندی به آن نقطه مقابل عمل فعال و از نکات منفی سیاست خارجی کشور است. در عرصه سیاسی، انفعال ناشی از عدم اعتماد به نفس که مغایر با اصل استقلال است، قطعاً مصلحت ملت را تامین نمی کند.

اقدام ضد تروریستی خارج از مرزهای ایران که منجر به شکست داعش شد، نمونه ای از اقدام فعال و ابتکار عمل در روابط خارجی برای دستیابی به اهداف نظامی و سیاسی است. رهبر انقلاب در این باره می فرمایند:

«امروز ما در سیاست خارجی بسیار فعال هستیم و مردم این فعالیت و فعالیت را می بینند. ابتکار عمل در بسیاری از مسائل جهانی در دست جمهوری اسلامی ایران است. عمدتا در مسائل منطقه ای. این پدیده نادری است که به ابتکار مقامات جمهوری اسلامی ایران ایجاد شده است. اینطور نیست که بنشینند و منتظر بمانند که دیگران چیزی بگویند و با مخالفت یا موافقت حرفی بزنند. خیر، اقدام می کنند و ابتکار عمل را به دست می گیرند.» (بیانات مورخ 1397/06/09)

کنشگری فعال در دیپلماسی عمومی همچنین می تواند به این معنا باشد که کشور به بازیگری فعال در رسانه ها، دانشگاه ها و سایر عواملی که ابزار دیپلماسی غیررسمی و عمومی هستند تبدیل می شود. نمونه ای از کنشگری فعال در دیپلماسی عمومی، موضع گیری فعال در مورد موضوعاتی مانند وضعیت زنان، حقوق بشر و آزادی و پرهیز از انفعال در این مقولات است. رهبر انقلاب در این زمینه می فرمایند:

«چرا با کارگران زنان یا حقوق بشر طوری صحبت می کنیم که انگار باید سعی کنیم دیدگاه یک غربی را به دست آوریم؟ آنها اشتباه می کنند. آنها باید امتیازات خود را به ما نزدیک کنند. آنها باید موضع نادرست و باطل خود را در مورد زنان و حقوق بشر و آزادی و دموکراسی اصلاح کنند و با نظر اسلام روبرو شوند. اینطور نیست که برخی در این سایت منفعل باشند.» (بیانات 1376/02/17)

مزیت فرهنگی ایران به عنوان یک کشور اسلامی با تمدن غنی نیز می تواند با معرفی «ایران امروزی» به تعامل فعال در دیپلماسی عمومی، به ویژه در رابطه با کشورهایی که خویشاوندی فرهنگی، مذهبی و تاریخی دارند، بینجامد. این کنشگری می تواند در عرصه جهانی در مبارزه با «اسلام هراسی» و «شیعه هراسی» با معرفی مظاهر اسلام ناب محمدی نیز متجلی شود.

اگر کشور بخواهد در دیپلماسی رسمی و عمومی نقش فعال داشته باشد، به نیروی کار انقلابی و اسلامی نیاز دارد. رهبر انقلاب در ادامه بند 21 برنامه هفتم تحقق این هدف را «با ایجاد تحول انقلابی و ارزشمند نیروی انسانی و ظرفیت سازی در نظام دیپلماسی» می دانند. این اهمیت اشتغال و تربیت نیروی انسانی باید در دستور کار نهادهای ذیربط قرار گیرد.

رهبر معظم انقلاب در رهنمودهای اقدام خود، بکارگیری نیروهای جوان را کاملاً ضروری دانستند، اما در عین حال استفاده از تجربیات نیروهای مجرب را نیز توصیه می کنند.

در واقع، جوانان قهرمان، محرک و رانندگان هستند. بنابراین وجود آنها ضروری است; هم در نهادهای دولتی و هم در نهادهای قانونگذاری ضروری است. [هم] در کلاس های مختلف مورد نیاز است. این جوان سازی همانطور که گفتیم نیاز قطعی کشور است. اما این بدان معنا نیست که افراد باتجربه، با تجربه، ماهر و ماهر فاصله را ترک کنند. نه، ترکیب این دو ترکیب خوبی است.”

آخرین نکته بند 21 سند برنامه هفتم تاکید رهبر انقلاب بر همکاری هدفمند و موثر سازمان ها و نهادهای مسئول در امور خارجی است که متذکر می شوند نهادهای مرتبط با روابط خارجی باید با هم همکاری کنند. در هماهنگی با یکدیگر از سوی دیگر عدم هماهنگی بین دستگاه های دولتی و ناهماهنگی دستگاه های دولتی و غیردولتی باعث ناکارآمدی روابط خارجی می شود. اگر وزارتخانه ها، نهادهای دولتی و مدنی کشور فعالیت های منطقه ای و بین المللی خود را به صورت هماهنگ و تفاهم دنبال کنند، نقش موثری در تحقق اهداف سیاست خارجی ایفا می کنند. تردیدی نیست که التزام به اجرای اسناد عالی سیاست خارجی مصوب شورای امنیت ملی و اجرا شده توسط مقام معظم رهبری می تواند منجر به افزایش هماهنگی بین نهادهای روابط خارجی شود.

6565