هرآنچه در بازدید از موزه جواهرات ملی باید بدانید

تاریخچه موزه ملی جواهرات

موزه جواهرات یکی از جذاب‌ترین مکان‌های گردشگری تهران به حساب می‌آید که گنجینه‌ای نفیس از جواهرات سلطنتی را تحت عنوان خزانه ملی، حفظ و نگهداری می‌کند. نفایس منحصربه‌فرد و ارزشمندی که امروزه در موزه ملی جواهرات ایران وجود دارند، مجموعه‌ای از تاریخ و هنر اعصار گذشته این سرزمین است. قدمت جواهرات گران‌قیمتی که در این موزه به نمایش درآمده است، به دوران صفویه برمی‌گردد؛ چراکه تا پیش از آن دوران، اقدامی برای جمع‌آوری و حفاظت از جواهرات و سنگ‌های زینتی در ایران صورت نمی‌گرفت.

سلاطین صفوی از حدود قرن ۹۰۷ تا ۱۱۴۸ هجری قمری، با کمک کارشناسان دولت وقت، جمع‌آوری گوهرها و جواهرات گران‌بها را آغاز کردند. برخی از این نفایس ارزشمند از بازارهای هند، عثمانی و کشورهای اروپایی چون ایتالیا و فرانسه خریداری و به اصفهان (پایتخت حکومت آن زمان) انتقال یافت.

با ورود «محمود افغان» به ایران در پايان سلطنت شاه سلطان حسين صفوی، خزانه دولت توسط مهاجمان افغان غارت و پراکنده شد. در زمان ورود شاه طهماسب دوم به اصفهان با همراهی نادر، برخی از این جواهرات به چنگ نادر افتاد و از خروج آن‌ها از ایران جلوگیری شد. برای بازپس‌گیری سایر جواهراتی که به هندوستان رفته بود نیز نادر نامه‌هایی به دربار هند نوشت که پاسخ مساعدی دریافت نکرد.

در ۱۱۵۸ هجری قمری و پس از لشکرکشی نادر به هندوستان، بخشی از جواهرات و اموال خزانه،‌ توسط محمدشاه به او تسلیم و به ایران بازگردانده شد. نادرشاه افشار، مقداری از این اموال و جواهرات را به امرای ممالک همسایه پیشکش، قسمتی را بین سپاهیان خود تقسیم و بخشی دیگر را به آستان امام رضا (ع) تقدیم کرد. پس از قتل نادر، خزانه او توسط یکی از سرداران با نام «احمد بيک افغان ابدالی» غارت شد و برخی از این نفایس گران‌بها را چون الماس معروف «کوه نور» از ایران خارج کردند.

مجموعه خزائن ملی ایران در دوران قاجار با جمع‌آوری، ضبط و نصب جواهرات جدید گسترش پیدا کرد. تاج کيانی، تخت نادری، کره جواهر نشان و تخت طاووس (تخت خورشيد) از جمله نفایسی هستند که جواهراتی بر آن نصب شده؛ فیروزه نیشابور و مروارید خلیج فارس نیز به‌تدریج به این مجموعه گران‌بها افزوده شد.

این جواهرات سلطنتی و گوهرهای نفیس، در دوره قاجاریه در کاخ گلستان و سپس در زمان پهلوی اول، در زیرزمین کاخ مرمر نگهداری می‌شد. در سال ۱۳۱۶ خورشیدی و پس از تکمیل ساختمان بانک ملی، جواهرات سلطنتی به بانک ملی ایران منتقل و به‌عنوان پشتوانه اسکناس و پول ملی، به حساب آمد.

موزه جواهرات ملی نیز در سال ۱۳۳۴ ساخته شد و با تاسیس بانک مرکزی ایران در سال ۱۳۳۹ افتتاح شد و در اختیار خزانه بانک قرار گرفت. جواهرات ملی ایران، امروزه توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ايران و به‌عنوان وثیقه بدهی دولت به بانک، حفظ و صیانت می‌شود. این مجموعه نفیس و منحصربه‌فرد، بسیاری از جواهرات سلسله‌های پادشاهی صفویه، ‌افشاریه، قاجاریه و پهلوی را در معرض نمایش عموم قرار داده است.

الماس دریای نور، جقه نادری، تاج فرح پهلوی، تاج کیانی، کره جواهر نشان، تخت طاووس (تخت خورشید) و تخت نادری، تنها بخشی از مهم‌ترین جواهراتی هستند که در این موزه نگهداری می‌شوند. با تکمیل ساخت خزانه جدید بانک مرکزی در تپه‌های عباس‌آباد، موزه جواهرات ملی ایران به این اراضی انتقال خواهد یافت.

معرفی موزه جواهرات ملی

ایران  کشوری است که دارای تاریخ غنی است و با دارا بودن  تاریخی طولانی و پر فراز و نشیب طبیعی است که، موزه های زیادی داشته باشد. موزه هایی که هر کدام از آن ها و اشیائی که در آن نمایش داده می شود، بیانگر بخشی از تاریخ ایران است و بازدید از آن ها می تواند ما را تا حد زیادی با تاریخ و وقایع ایران و آن چه که در گذر زمان اتفاق افتاده است آشنا کند. یکی از این موزه ها موزه جواهرات ملی است که در زیر زمین بانک ملی ایران قرار دارد و جواهرات و اشیای سلطنتی و پر ارزش تاریخی کشور ایران از دوران باستان گرفته تا دوران معاصر در آن نگهداری می شود و به نمایش عموم گذارده می شود.

تاراج جواهرات ملی ایران

در همه جای دنیا از زمان های  قدیم و حتی تا به الان، جواهرات جمع آوری می شده اند تا هم نمایشی از قدرت باشند هم حس طلادوستی پادشاهان را اغنا کنند. اما به صورت خاص و در کشور ایران، شاید تاریخچه ی جمع آوری جواهراتی که گران بها باشند به دوران صفویان باز گردد. بعد از تمام شدن دوران پادشاهی شاه سلطان حسین و ورود شخصی به نام محمود افغان به ایران، خزینه های دولتی که در آن جواهرات نگهداری می شدند غارت شدند و بعضی از این جواهرات که در دست اشراف افغان بودند، به دست نادرشاه افشار افتادند وکه خوشبختانه اجازه ی خروج از ایران پیدا نکردند.

لشگر کشی نادر شاه افشار به هند

البته تا قبل از نادر تعدادی از جواهرات به خارج از ایران منتقل شده بود که مثلا یکی از آن ها کشور هند بود اما در  نهایت نادرشاه تصمیم گرفت تا این جواهرات را به ایران برگرداند و به همین منظور هم نامه ای به حکومت پادشاهی هند نوشت.

اگر چه در ابتدا دربار هند از برگرداندن جواهرات به ایران سر باز زد اما بعد از لشکر کشی که نادر شاه به هند انجام داد، آن ها مقداری از این جواهرات به همراه اسلحه و غنایم دیگر را به نادرشاه پس دادند. نادرشاه این جواهرات را به ایران آورد اما همه ی آن ها در ایران نماندند. طبق رسمی که در آن روزها وجود داشت، نادرشاه بخشی از این جواهرات را به حکام ایران و پادشاهان کشورهای دیگر داد.

از طرفی متاسفانه بعد از کشته شدن نادر، یکی از سرداران نادرشاه خزانه ی جواهراتی را با جواهرات گرانبهای آن را غارت کرد که کوه نور هم جزئی از آن ها بود. گفته می شود که در حال حاضر کوه نور در تاج ملکه الیزابت، ملکه ی انگلستان قرار گرفته است. گنجینه ی حاضر از یک طرف بیانگر فرهنگ و تاریخ کهن سال و پر تلاطم ملت ایران و گویای داستان بخشی از زندگی پر ماجرای گذشتگان و از طرفی دیگر بازگوی قصه اشک های خاموش مردم ستم دیده و جور کشیده است که نتیجه ی خود آرایی و فخر فروشی قدرتمندان و صاحبان زور در دوران گذشته بوده است.

ارزش و قدمت جواهرات ملی

اهمیت جواهرات موجود در خزانه ی جواهرات ملی به ارزش اقتصادی آن محدود نمی گردد بلکه، نمایانگر ذوق و سلیقه ی صنعتگران و هنرمندان ایران در دوره های مختلف تاریخ است. این جواهرات در طول تاریخ، زینت و جلال و شکوه دربار را نشان می داده و لیکن پشتوانه ی قدرت و ذخیره ی خزانه مملکتی نیز محسوب می شود. به گفته سیاحان خارجی همچون: ژان باتیست تاورنیه و شوالیه شاردن و  دیگر سیاحان اروپایی و خارجی در زمان سلاطین صفوی شروع به جمع آوری گوهرهای با ارزش از بازارهای هند، عثمانی، فرانسه و ایتالیا و انتقال آن به اصفهان کردند.

آن چه که امروزه به عنوان موزه جواهرات ملی می شناسیم در سال ۱۳۳۴ ساخته شده است. وسعت این خزانه ۱۰۰۰ متر مربع است و به انواع سیستم ها و قفل های امنیتی که توسط متخصصان آلمانی ساخته شده مجهز است. در جریان انقلاب این موزه مدتی تعطیل شد  تا اینکه در سال ۱۳۶۹ دوباره بازگشایی شد اما گفته می شود که هیچ آسیبی به جواهرات وارد نشد و حتی در ایام بعدی۲ گوهر هم به آن اضافه شد.

قدمت جواهرات ارزشمندی که در موزه جواهرات ملی ایران نگهداری می‌شود در بعضی از جواهرات به دوران ماقبل از تاریخ برمی‌گردد و این نشان از مهم بودن موزهٔ جواهرات ملی ایران است و به طور یقین باید گفت موزهٔ جواهرات ملی ایران یکی از موزه های جواهرات مهم در جهان است که شهرت بین المللی دارد. در دوران پهلوی جواهرات توسط یک شرکت فرانسوی ارزش گذاری شدند و به بانک ملی اهدا شدند در سال ۱۳۱۶ هم به عنوان پشتوانه ی پولی به بانک ملی منتقل شدند.

منابع جمع‌آوری جواهرات ملی

شاید کلیهٔ جواهرات ملی در زمان شاه‌عباس بزرگ به زیورآلات بر نگردد به قول ژان شاردن سیاح و جواهرفروش فرانسوی که دربارهٔ جواهرات ملی و غنیمت‌های ایران می‌گوید:

مجموعهٔ جواهرات و دفینه‌های ایران یکی از بزرگترین و معتبرترین مجموعهٔ ارزشمند جواهرات در زمان خود بوده است که از چندین منبع جمع‌آوری گردیده است از جمله:

۱- میراث قبل از دوره ی صفویان که در خزانه ی دولتی نگه داری می شد و مربوط به شاهان و غنایم گذشتگان بوده است.

۲- از تولیدات معادنی که در خراسان و ترکستان بدست می آمد و از مرواریدهای خلیج همیشه فارس بوده است.

۳- هدیه و پیشکش هایی از بزرگان و اساطیر خارجی نصیب ایران می گردید.

۴- جواهراتی که حاصل غنیمت های جنگی بوده است.

۵- خریدن جواهرات و زیور آلات گرانبها و قیمتی از تجار بزرگی چون ژان باتیست تاورنیه و ژان شاردن

۶- خریدن جواهرات قیمتی از بازارهای بزرگ جهانی همچون هند و ایتالیا و فرانسه و عثمانی.